Setenay Çeçem
Osmanlı’nın İlk Çerkes Kadın Editörü: Seza Pooh
Bazı kaynaklarda Seza Polar (Üçer) olarak da geçen Seza Pooh, Türkiye’de yaşayan Çerkeslerdendir. Doğum tarihi kesin bilinmemekle birlikte annesi Melek Nazmi, babası General Pooh Nazmi Paşa’dır. İki erkek ve bir kız kardeşi vardır. Erkek kardeşi Zeki Polar yazardır. Seza Pooh’un eşi de babası gibi generaldir. Babası ve eşi her ne kadar Seza Polar Pooh’un çok görünür olmasını istemeseler de Pooh kendi kültürünü ve dilini yaşatmak için elinden geleni yapmıştır.
Dönemin üniversite mezunu az sayıda kadınlardan olan Pooh; Hayriye Melek, Berzek Makbule, Emine Reşit ve Ulagay Faika ile 1918 yılı Eylül ayında Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti’ni kurdular. Derneği korumak ve kollamak için yönetim kurulunu oluşturan bu kadınların dışında, yine on iki kadından oluşan bir Diyane (Annemiz) kurulu oluşturuldu. Derneğin yayını olarak yine aynı isimde Diyane dergisi ve Ğuane (Rehber) gazetesi yayımlanmaya başladı.
İlk gazetelerde “Taşra Güzeli” adıyla resmi basılan Pooh, günümüzde sadece güzelliğiyle değil birçok faaliyeti ile hatırlanmaktadır. Ayrıca Türkiye’de ilk kez kız ve erkek öğrencilerin bir çatı altında ders gördükleri Çerkes Numune Mektebi’nde müdirelik yapmıştır. Osmanlı’nın İlk Çerkes kadın editörü olmuş, “Kafkas’a Doğru” adlı piyesi oynanmış, öğretmenlik yapmış, Çerkesce alfabe çalışmaları yapmıştır.
Kadın hakları ve toplumdaki yeri konularında düşünen ve katkı sağlayan Seza Pooh, kadınların toplumda ikincil konumda olduklarının farkındadır. Bu durumu daha iyiye götürebilme isteğini yazılarında ve faaliyetlerinde yansıtmıştır. Pooh Diyane dergisinde yayınlanan yazısında “Kadın evinin bir uşağı, çocuklarının bir lalası idi. Öyle bir hizmetçi öyle bir mürebbiye idi ki her türlü hakarete maruz kalabilir, aile reisinin bir kızgınlığı ile yaşam hakkına son verilebilirdi. Kadın serbestçe düşünemez, düşünse bile düşüncelerini eyleme geçiremezdi. Bu yüzden kadın toplumsal yaşama ne tek başına ne de toplu bir şekilde katılabilirdi”[1] cümlelerine yer vermiştir. Kadının ev içi emeğine, toplumsal cinsiyet eşitsizliğine vurgu yapmış ve yine aynı yazıda “sosyal yaşamda kadına önemli rol vermeyen toplumlar, uygarlık yolunda henüz adım atmamış olanlardır.” demiştir. Pooh kadının toplumdaki yerinin çok önemli olduğunu savunup bunun hakkında çalışmalarına devam etmiştir.
Çerkeslerin azınlık olarak tanınmadığı Lozan Antlaşmasından bir yıl sonra Çerkes Teavün Cemiyeti ile İstanbul Çerkes Kadınları Cemiyeti kapattırıldı. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’nun izni ile açılmış olan Çerkes Numune Mektebi, Türk Hükümeti’nin emri ile 5 Eylül 1923’te kapatılmış, okuldaki öğrenciler anne ve babalarına teslim edilmek üzere gönderilmiş ve okulun eşyaları satılmıştır. Cemiyetin ve okulun tüm evraklarına el konulmuştur. Dönemin Mili Eğitim Müdürü Saffet Bey okulun kapatılmasıyla ilgili “Şimdi yangın var, okuldan çok memnunuz, belki sonra açarız” söylemlerinde bulunmuştur. Çerkes Numune Mektebi’nin müdiresi olan Seza Pooh bir süre sora tutuklanarak Ankara’ya gönderilmiş ve İstiklal Mahkemeleri’nde yargılanmış, üç ay sonra serbest bırakılmıştır.
Çerkes Numune Mektebi’nin kapatılmasının ardından 1964-1980 yıllarında Pooh, Kazım Taymaz ve arkadaşlarıyla birlikte oluşturdukları “Köy Çocuklarını Yükseltme Derneği” ve “Köy Çocuklarını Eğitme Derneği” bünyesindeki çalışmalarıyla, çoğunluğu Çerkes olan birçok gencin öğrenim görmesini sağlamaya devam etmişlerdi. Sürgün coğrafyasında asimilasyona uğramamak ve kültürün devamını sağlamak için Seza Pooh en önemli isimlerden biri olmuştur.
Kadın hareketi ve Çerkes kültürünü yaşatmak için birçok faaliyet yapan Seza Pooh 20 Kasım 1990 yılında İstanbul’da hayatını kaybetti. Pooh’un dediği gibi;
“Geçmişin aynası olan tarih sayfalarının kadınlarla ilgili kısımları bize gösteriyor ki,
kadının toplumdaki sosyal rolü değişikliğe uğramış, büyük devrimlere de öncülük etmiştir.”
Kaynaklar
Soner Daur Koçsav, “Seza Polar (Üçer) Hanımefendi Anısına”, Circassian Center, 2009
İstanbul Kadın Müzesi, Türkiye Kadın Tarihi Akademik Araştırmalar Arşivi, Seza Polar (Üçer), 2018
“8 Mart’ta Kadın Gazetecileri Selamlıyoruz, Seza Polar (Üçer): Osmanlı’nın İlk Çerkes Kadın Editörü” 2019 (10 Mart 2019). BİA Haber Merkezi, 206300. Erişim adresi: https://bianet.org/bianet/kadin/206300-seza-polar-ucer-osmanli-nin-ilk-cerkes-kadin-editoru
Aslan, E. Z. ( 2020), Hayriye Melek Hunç, Çerkes Kadınları Teâvün Cemiyeti ve Numune Mektepleri, BİA Haber Merkezi, 224485. Erişim adresi: https://m.bianet.org/bianet/print/224485-hayriye-melek-hunc-cerkes-kadinlari-teavun-cemiyeti-ve-numune-mektepleri
[1] Tuna, F. (2004). Diyane’nin İşi, Amacı. Diyane Dergisi (Çeviri). 1 (1336), s. 1-2
